Dili Güzel Eyle

Gazeteci Mete AKYOL, Sayın Hayri KOZAKÇIOĞLU ’nun OHAL Bölge Valisi iken başlattığı siyah-beyaz televizyon toplama kampanyasını hatırlıyor ve televizyonların dağıtılmasından bir yıl sonra bölgeye gittiğinde “Çoluk çocuk herkesin Türkçe konuştuğunu” anlatarak ekliyor: “Bir yıl önce bu köyde ya dört ya da beş kişi Türkçe konuşabiliyordu.”

Bu kadar etkili olduğu için, radyo ve televizyonların dil konusunda da duyarlı, uyarıcı, yol gösterici ve örnek olması gerekiyor.

  Çünkü dil yanlışları radyo ve televizyon antenleriyle dalga dalga yayılarak, günlük konuşma dilimize aynen yerleşiyor.

  Bir ülkedeki insanlar, dillerini, dillerindeki gelişmeyi nereden öğrenebilirler? Tabi ki de kitle iletişim araçlarından. Yazılı ve sözlü basından. Ama bizler için öyle bir olanak yok. Neden peki? Çünkü ne yazık ki, özel radyo ve televizyonlar dil konusunu pek önemsemeyerek “okul” görevini yerine getirmediler. Çoğunlukla göz zevkine göre seçilen televizyon sunucu ve spikerleri, Türkçe’yi dinlerken duyduğumuz kulak zevkimizi bozdular: Uzun heceler kısa, ince sesli harfler kalın okunmaya başlandı. Batı kökenli kelimeler artmaya başladı. Onun içindir ki durumu düzeltmek amacıyla, mikrofonda görev alacak kişilerin önce kurstan, sonra da sınavdan geçirilmesini de içeren bir yasa tasarısı bile hazırlandı.

 Tabii bu iş sadece sunucu ve spikerler düşmüyor. Konuşmaları radyo ve televizyonlarda yayımlanan herkes, bilim ve sanat adamları, ekonomi ve siyaset uzmanları, iş adamları ve politikacılar da dile saygı ve özen göstermek zorunda değiller mi?

  Kelimeleri yanlış telaffuz ediyoruz. Bunun bir çok örneği var. Mesela laik kelimesini layik diyen var. Geçen Ankara Beş evler semtinde arkadaşımla bir kafe’nin yanından geçiyoruz. Yerin ismi yazılış olarak aynen şöyle: Hengame. Biz bunu okuyuş olarak İngilizce gramer biçiminde algıladık ve aynen hengeym okuduk. Oysaki patırtı, gürültü anlamına gelen hengame olduğunu sahibinden öğrendik. Görüyorsunuz işte o kadar yozlaşmışız ki Türkçe kelimeyi bile İngilizce okuduk.

Konuşmalarımızda çoğu kez anlam bozuklukları oluyor. Mesela “Ne demokratik, laik Cumhuriyetten, ne de 8 yıllık kesintisiz eğitimden taviz verilemez”

Acaba ne demek istenmiş?

Eğer ikisinden de taviz verilemeyeceği kastediliyorsa, cümlenin sonuna konulan fiilin olumlu olması gerek. Çünkü aynı cümlede iki olumsuz ifade bir araya gelirse, anlamı tersine çevirir.

Türkçe’miz yazıldığı gibi de okunmamalıdır. Çünkü yörelerde değişik ağızlar vardır. Bu tabi ki de kabulümüzdür. Ama genele hitap ederken “İstanbul ağzı” na dayanan ortak söyleyiş esas alınmalıdır.

Televizyonlarda bu konuda usta olanlar zaten malumunuz.

 Birde şu sorun var. Mesela “Huku-ğa saygılıyız” derken veya “tahri-ğe kapılmayın” derken bazıları zerafeti gereği k ve g harflerini inceltiyor. Oysaki sonu k ve g ile biten özel adlar dilimize yabancı dillerden gelmiş sözcükler, çekim eki alsa bile değişmez. Yani doğrusu “hukuka” ve “tahrike” olsa daha güzel olmaz mı?

Hava tahminleri ile ilgili, yani bizim bildiğimiz hava durumu programlarını neden hızlı okuyup geçiştirirler bilmiyorum. Oysa ki, hava tahmin raporları, tüm haberler içinde dinleyenlerin ilgisini çeken tek ortak konudur. Çiftçisi, fındık üreticisi, balıkçısı, esnafı, yola çıkacak olanı kısacası herkes için önemlidir hava durumları. Hava koşullarının, mevsim normallerine uymadığı zamanlar da bu ilgi daha da artar.

Ama bazı havalı spikerler “havalar nasıl olursa olsun sizin havanız iyi olsun” diyerek durumun ciddiyetini pek kavramış değil.

Sundukları hava raporunu bir bakın:

 “…sıcaklık 3’le 5 derece artacak…”

“…en yüksek sıcaklık 30’la 36 derece olacak”

3’le 5 toplamda 8 eder; 30’la 36 da 66 eder. Hava ne kadar ısındı değil mi? Buradaki püf noktası da şudur. Spiker burada “ile” değil “ila” demelidir. Çünkü “ile” “ila’nın Türkçe’si değildir. “İle” bir bağlaçtır. “İla” ise “….’den ….’ye kadar” anlamına gelir. Yani 3 veya 5 derece arası sıcaklık görülecek.diyebiliriz.

 Örnekleri çoğaltmak mümkün. Birde başka sıkıntılar var. Televizyonlarda sıkça duyduğumuz yanlışlardan en önemlileri; mesela spiker eski bir devlet büyüğünü veya bir siyasiyi anons ederken “eski Devlet Bakanı” deyiveriyor. Farkına varmadan mı diyor yoksa öyle mi öğretilmiş bilemem. Sanki burada eski bir devlet varmış o şahıs ta onun bakanıymış gibi bir durum çıkıyor ortaya. “Devlet eski Bakanı” sanırım daha doğru olur. Geçen bir arkadaşım demişti de uyarmıştım. “23. Antalya film festivali”. Sanki 23 tane Antalya var. Veya Antalya da 23 ayrı film festivali var.

Birde şu inceltme işaretleri kaldırıldı ya vay anam vay. Çok yanlışlıklar oluyor. Halk arasında ince harflerin üzerine gelen şapka olarak tabir edilen inceltme işaretleri meğer ne kadar işe yarıyormuş. Mesela siz “ama” veya “hala” yı ilk okuyuşta nasıl anlıyorsunuz? Görüyor musunuz ne kadar sıkıntılı. Geçenlerde bir banka “karımıza ortak olun” diye yazmış ben onu ilk anladığınız gibi anladım. Ama asıl anlatılmak istenen parasal bir ortaklık.

Babam eskiden sabahları bostancı da sıkça sahile inerdi. Yine böyle bir yaz sabahı güneşin ilk ışıklarıyla sahildeki çay bahçesine koşudan dönüp soluklanan paşa emeklileriyle sohbete gitmiş. Bende onu kahvaltıya çağırmak için yanına gittim ama o sabah ömrüm hayatım boyunca unutamayacağım ve bana güzel konuşma konusunda kamçı olan bir durumla karşılaştım. Ben babamın yanına usulca yaklaşıp “yemek yiyeceğiz annem bizi bekliyor” der demez orada oturan bir büyüğümüz bana ”yemekte çorba da var mı evladım” diye sordu. Ben de gayet sakin “yok” cevabını verince “o zaman kahvaltı diyeceksin. Bu saatte yapılan şey kahvaltıdır” dedi.